www.archiwum.mnd.pl
facebook profile

Ćwiczenia oddechowe

Agnieszka Śliwka, mgr fizjoterapii; od 2004 doktorantka AWF Kraków

Ćwiczenia oddechowe rządzą się tymi samymi prawami, którym podporządkowuje się rehabilitacja ogólno usprawniająca. Należy pamiętać o ich dostosowaniu do własnych możliwości oraz fazy choroby.

1. Ćwiczenia rozpoczynamy od nauki prawidłowego oddychania.
2. Ćwiczenia oddychania torem przeponowym z pracą rąk
3. Ćwiczenia wydechu oporowanego
4. Ćwiczenia efektywnego kaszlu
5. Ćwiczenia oddechowe w kombinacji z ogólno usprawniającymi (trudne)

1. Ćwiczenia rozpoczynamy od nauki prawidłowego oddychania.

a) schemat oddychania

Zapamiętajmy, że powinniśmy nabierać powietrze nosem, a wypuszczać je ustami. Gdybyśmy fazy oddechu podzielili umownie na 6 części, to dwie pierwsze powinien stanowić wdech (nosem), trzy następne wydech (ustami), a szóstą można przeznaczyć na krótką przerwę, po której nastąpi kolejny wdech.

1,2 - wdech nosem
3,4,5 - wydech ustami
6 - przerwa

Wniosek z takiego schematu jest następujący: wydech powinien być dłuższy do wdechu.

b) tor oddechowy

Oprócz długości faz cyklu oddechowego równie ważną rzeczą jest tor oddechowy. Przy pojawieniu się objawów duszności, często w panice przyspieszamy i spłycamy oddechy. Jest to zjawisko, którego należy się wystrzegać. Przy ataku duszności powinniśmy dążyć do jak najpełniejszego przewietrzania powierzchni płuc, poprzez głębokie oddychanie torem przeponowym.

Najprostszy sposób na nauczenie się oddychania przeponą jest następujący:
  • pozycja wyjściowa w leżeniu na plecach z nogami ugiętymi i stopami podpartymi o podłoże
  • ręce ułożone pod łukami żebrowymi na nadbrzuszu
  • nabieramy powietrze nosem tak, by ułożone na brzuchu ręce uniosły się podczas wdechu do góry.( to sygnał, że pracuje nasz podstawowy mięsień wdechowy - przepona)
  • podczas wydechu przez usta, oparte na brzuchu ręce swobodnie opadają w dół - brzuch się zapada.

Gdy już opanujemy oddychanie przeponą z oporem własnych rąk, możemy modyfikować ćwiczenie obciążając brzuch książką, woreczkiem z piaskiem, itp.

c) częstotliwość oddechów

Zwróćmy uwagę, ile razy w ciągu minuty wykonujemy pełny cykl oddechowy. Prawidłowa częstotliwość dla osoby dorosłej wynosi około 16 oddechów na minutę. Kolejnym zadaniem jest zatem dostosowanie tempa naszych oddechów do podanej normy.

2. Ćwiczenia oddychania torem przeponowym z pracą rąk:

  • Pozycja wyjściowa leżenie tyłem o nogach ugiętych, wdech - nabieramy powietrze nosem do przepony, jednocześnie unosimy ręce przodem za głowę; wydech ustami opuszczamy kończyny górne w dół.

  • Pozycja wyjściowa leżenie tyłem o nogach ugiętych, wdech - nabieramy powietrze nosem do przepony, jednocześnie unosimy ręce bokiem w górę; wydech ustami opuszczamy ręce bokiem w dół.

  • Pozycja wyjściowa siad o nogach ugiętych , dłonie na karku, łokcie w przód; wdech nabieramy powietrze nosem do przepony, łokcie rozchylamy; wydech łączymy łokcie z przodu i pochylamy się w kierunku kolan.

3. Ćwiczenia wydechu oporowanego

Kolejną techniką ułatwiającą oddychanie w przypadku odczucia duszności jest oddychanie z oporem dla wydychanego powietrza.

W sytuacjach nagłych pomocne mogą okazać się własne usta. Wszystkie komponenty prawidłowego oddychania przeponowego zachowujemy. Zmienia się tylko faza wydechu, w której wypuszczamy powietrze tzw. "zasznurowanymi ustami". Usta powinny być lekko przymknięte, tak byśmy czuli lekkie drgania warg pod wpływem wydmuchiwanego powietrza.

W sytuacji codziennych ćwiczeń własne usta zastąpić może butelka wypełniona wodą i zaopatrzona w rurkę, do której będziemy wtłaczać wydychane powietrze.

4. Ćwiczenia efektywnego kaszlu

Naturalnym sposobem oczyszczania dróg oddechowych jest kaszel. Ćwiczenia , które pomagają przywrócić i podtrzymać ten odruch są następujące:
  1. Nabieramy powietrze (zgodnie z wyżej podanymi zasadami), a następnie wydychamy je ustami szybkim, mocnym wydechem, jednocześnie wymawiając głoskę "hy......." aż do całkowitego wypuszczenia powietrza z płuc. Taki sposób wydychania powietrza prowokuje kaszel.
  2. Nabieramy powietrze (zgodnie z wyżej podanymi zasadami), a następnie wydychamy je szybkimi zdecydowanymi wydechami tak, aby cały wydech podzielić na około 4-5 części. W uproszczeniu możemy wyobrazić sobie 5 stojących przed nami świec, które chcielibyśmy zgasić przy pomocy jednego wydechu. Gaszenie ostatniej świecy również kończymy głoską "hy.."
  3. Aby zapewnić optymalny przepływ powietrza przez płuca, u chorych, u których występuje trudności w odkrztuszaniu wydzieliny, stosujemy także:
    • oklepywanie,
    • drenaż ułożeniowy,
    • wibracje,
    • dodatnie ciśnienie wydechowe - uzyskiwane dzięki specjalnym urządzeniom takim jak : aparat typu wibracyjnego - flutter lub maska zapewniająca dodatnie ciśnienie wydechowe.

    Drenaż ułożeniowy, to taka pozycja naszego ciała, która ułatwi samoczynne odpływanie wydzieliny zalegającej w określonym segmencie płuc. Aby właściwie ułożyć ciało należy znać dokładne miejsce zalegania oraz określone pozycje drenażowe dla każdego segmentu płuc. W praktyce, w warunkach domowych najskuteczniejszą pozycją drenażową będzie ta, w której odczuwać będziemy duszność, na skutek odpływu zalegającej wydzieliny. Można więc drogą prób i błędów układać ciało w pozycjach na wznak, na bokach, z lekkim uniesieniem klatki piersiowej nad poziom głowy (pozycja Trendelenburga) i rotacjami tułowia. W ten sposób odnajdziemy skuteczną pozycję drenażową.

5. Ćwiczenia oddechowe w kombinacji z ogólno usprawniającymi (trudne)

Pamiętajmy, że ćwiczenia oddechowe można bez trudu połączyć z innymi wykonywanymi przez nas ćwiczeniami, oto kilka przykładów:
  • Leżenie tyłem o nogach prostych, ręce wzdłuż tułowia; ruch: wdech ze wzniesieniem rąk bokiem w górę, wydech z opuszczeniem rąk bokiem w dół i przyciągnięciem kolan do klatki piersiowej.

  • Siad prosty, ręce wzdłuż tułowia; ruch: wdech ręce przodem do góry, wydech z opuszczeniem rąk i podciągnięciem kolan do klatki piersiowej (przez zgięcie kolan)

  • Wariant uproszczony: siad prosty, ręce wzdłuż tułowia; ruch: wdech ręce przodem do góry, wydech z opuszczeniem rąk w dół i skłonem tułowia w przód.

  • Siad skrzyżny, dłonie na kolanach; ruch: wdech ze skłonem tułowia w tył, wydech ze skłonem tułowia w przód; ręce przez cały czas pozostają na kolanach

  • Siad skrzyżny, ręce na karku, łokcie w przód; ruch: wdech łokcie rozciągamy w tył, wydech ze skierowaniem łokci w przód i lekkim skłonem tułowia w przód.

  • Klęk podparty, ruch: wdech z wymachem nogi lewej w tył, a ręki prawej w przód, wydech z powrotem do klęku podpartego z lekkim skłonem tułowia w przód i schowaniem głowy między ramiona. Przy kolejnym powtórzeniu ćwiczenia zmieniamy układ ręki i nogi pracującej na przeciwny (tzn. noga prawa i ręka lewa - zawsze na krzyż!)

  • Klęk obunóż, ręce wzdłuż tułowia; ruch: wdech z uniesieniem rąk w górę, wydech z siadem na pięty i skłonem tułowia w przód, tak by ręce dotknęły podłogi.

  • Chorzy z bardziej zaawansowanym przebiegiem choroby ćwiczenia oddechowe mogą wykonywać w łóżku oraz na wózku inwalidzkim. Dla ich potrzeb zasady i formy powyższych ćwiczeń można przekształcić, tak by zachować odpowiedni ruch rąk i tułowia w czasie poszczególnych faz oddechu.

U chorych, których stadium zaawansowania choroby wymaga okresowego podłączania do urządzeń wspomagających oddychanie staramy się włączać ćwiczenia usprawniające w czasie wentylacji mechanicznej. Należy pamiętać o modyfikacji ustawień respiratora w czasie wysiłku, chodzi tu głównie o stężenie tlenu w mieszaninie oddechowej. W miarę poprawy siły i wytrzymałości, wprowadza się ćwiczenia fizyczne w czasie samodzielnego oddychania.

SLA
MND